Onlangs liep ik muurvast bij een verzoek voor handhaving op nachtelijke hinder van bouwwerkzaamheden. Duizenden Amsterdammers lagen wakker van heiwerkzaamheden. De verleende ontheffing was onvindbaar en bleek achter veel te laat zijn gepubliceerd. De communicatie was niet geregeld. Terwijl de verantwoordelijke wethouder enkele weken daarvoor nog beloofde zich aan de regels te houden…
Het overkomt veel Amsterdammers die vragen hebben bij bouwactiviteiten, woningonttrekkingen, horecavergunningen en nieuwe hotels in hun buurt. Soms worden vergunningaanvragen klakkeloos van rechtswege verleend door ze lang te laten liggen. Steevast trekt de burger aan het kortste einde onder al het juridische geweld als je al ontvankelijk wordt verklaard.
In een brief aan de Amsterdamse gemeenteraad presenteert een groep Amsterdammers hun beeld over het onrecht dat burgers ervaren door systeemfouten in de juridische besluiten en procedures van hun gemeente. Het gaat om incidenten, maar er liggen ook ernstige systeemfouten aan ten grondslag.
Juridische functie van de stad
De burgemeester is bestuurlijk eindverantwoordelijke voor de juridische functie in de stad en ontwikkelt op dit moment een eigen visie op de juridische functie. De ‘juridische functie’ behelst de volgende onderdelen:
- het nemen van besluiten over aanvragen voor vergunningen en besluiten in de leefomgeving.
- de behandeling van klachten en bezwaarschriften, binnen de gemeente en verder in de rechtszaal.
- de transparantie van bestuur, om voor burgers en belangstellenden inzicht te geven wat er achter besluiten zit.
Ervaringen van burgers
De ervaringen van burgers zijn samengevat in een nota ‘Bouwstenen voor transformatie van de juridische functie’. In de beleving van de bewoners gaat het formalistisch, marginaal toetsend en het bezwaarproces is meestal gericht op de weg naar de doofpot.
Begin mei is de nota al aan de burgemeester aangeboden. De initiatiefnemers hebben over de nota gesproken met, Arre Zuurmond, Ombudsman van de Metropool Amsterdam, samen met de directeur Juridische Zaken van de gemeente.
De uitkomsten van het gesprek waren positief. Er was overeenstemming over de meeste eisen die aan goede juridische zorg gesteld mogen worden. Er is afgesproken om in de komende periode onder leiding van de Ombudsman een aantal concrete praktijkgevallen met alle betrokkenen door te nemen om ervan te leren. Omdat de burgemeester de nota niet naar de gemeenteraad wilde sturen hebben de opstellers onlangs een raadsadres ingediend.
Er is en diepe kloof tussen de beloofde openheid en de praktijk. Veel blijft geheim, documenten worden niet eenvoudig op aanvraag verstrekt en bij Wob-procedures worden de wettelijke tijdslimieten zo ver overschreden, dat je als burger geen stappen meer kan nemen.
Wat moet er verbeteren?
Enkele punten die de burgers belangrijk vinden bij het verbeteren van de juridische functie in de stad:
- Beoordeel aanvragen voor verbouwing, evenement, vakantieverhuur, woningonttrekking of horeca niet marginaal met slechts enkele toetspunten van achter het bureau. Ga kijken, zorg dat er overleg plaatsvindt met alle betrokkenen, zorg dat ook privaatrechtelijke voorwaarden zijn vervuld (burenrecht, toestemming VVE, erfpachtvoorwaarden), weeg evenwichtig alle belangen af en eerbiedig de wettelijk gewaarborgde rechten van omwonenden. Geef twee besluitvormende taken steeds aan verschillende ambtenaren: voorbereiden/behandelen van aanvragen en erover beslissen. Dat waarborgt dat er zorgvuldig naar alle aspecten wordt gekeken.
- Bestrijd vooringenomenheid voor alles wat geld oplevert ten nadele van overlast, sociale verschraling en andere maatschappelijke belangen. Nu worden commercieel gemotiveerde aanvragen vaak niet afgewezen, omdat marginaal juridisch wordt getoetst: komt de gemeente hiermee weg bij de rechter? Naast juridische en economische aspecten zouden menselijke, morele en beleidsmatige overwegingen minstens zo bepalend moeten zijn.
- In geval van klachten of bezwaren geldt in grote lijnen hetzelfde: ga eerst eens praten en kijken. De bezwaarprocedure moet leiden tot een integrale bestuurlijke en beleidsmatige heroverweging van het besluit. Om die reden bepleiten de burgers terugkeer van externe leden in bezwaarcommissies, en niet in hoofdzaak juristen, maar creatieve breed georiënteerde professionals.
- Handhaven van beslistermijnen en publicatieverplichtingen, van gestelde voorwaarden bij vergunningen, van wettelijke inspraakrechten, van de beloofde transparantie van overheidsinformatie. Deze zaken zouden allemaal vanzelfsprekend moeten zijn, maar zijn het helaas niet.
De initiatiefnemers van de nota zijn vastberaden om dit onderdeel van de democratische rechtsstaat hoog op de agenda te houden. Ze hebben hun hoop op burgemeester Halsema gevestigd, omdat zij bekend staat om haar inzet voor het recht van burgers. Maar, ook raadsleden zouden hun verantwoordelijkheid moeten nemen. We wachten af…
Walther Ploos van Amstel.