Op verzoek van de Tweede Kamer heeft het Ministerie van IenW een onafhankelijke toets laten doen op het verantwoord invoeren van de zero-emissiezones per 1 januari 2025. Het onderzoeksbureau Berenschot concludeert dat gemeenten goed op weg zijn om de zero-emissiezones op een verantwoorde manier in te voeren. Veel gemeenten en ondernemers hebben al investeringen gedaan, waardoor het onverantwoord en ongewenst is om nu van koers te veranderen.
Randvoorwaarden voor succesvolle implementatie van ZE-zones in 2025
Tijdens de gesprekken kwam een aantal randvoorwaarden voor succesvolle implementatie van ZE-zones in 2025 naar voren:
- Een goed functionerend centraal loket: Vrijwel alle gesprekspartners benadrukken dat de succesvolle implementatie van ZE-zones afhangt van de instelling van een goed functionerend centraal loket.
- Aanvullende inzet op communicatie: Een belangrijke uitdaging voor de succesvolle implementatie van ZE-zones is het effectief bereiken van diverse groepen ondernemers. Er is bezorgdheid dat vooral ondernemers voor wie logistiek niet centraal staat in hun businessmodel niet voldoende worden bereikt.
- Harmonisatie in de eindfase: Sommige gesprekspartners vrezen dat de beleidsharmonisatie in gevaar komt in de aanloop naar de vaststelling van de gemeentelijke verkeersbesluiten.
- Regie op de uitvoering: Vooral gemeenten benadrukken de behoefte aan meer regie met het oog op de aanstaande uitvoering.
- Versterking laadinfrastructuur: Aangezien de vraag naar laadinfrastructuur gedurende de transitieperiode zal toenemen, is het noodzakelijk om de laadinfrastructuur in verschillende steden te versterken.
Uit de gesprekken blijkt verder dat een betrouwbare overheid zich moet houden aan het vastgestelde tijdspad dat in de Uitvoeringsagenda Stadslogistiek (UAS) is uitgezet. Om effectief te kunnen werken met de aandachtspunten rond implementatie, uitlegbaarheid en communicatie, adviseert Berenschot dat de governancestructuur wordt herijkt.
Geharmoniseerd beleid
De onderzoekers dat de beleidsvorming rond de invoering van de zero-emissiezones het resultaat is van intensieve samenwerking tussen gemeenten, brancheorganisaties, belangenverenigingen en het ministerie van IenW. Door afspraken vast te leggen in de UAS en een vaste governancestructuur te volgen, is een geharmoniseerde aanpak bereikt. Het rapport concludeert dat het ministerie van IenW haar taken en verantwoordelijkheden die voortvloeien uit haar faciliterende rol naar behoren heeft uitgevoerd, wat heeft geleid tot een verregaand geharmoniseerd beleid.
Beleid complex, maar redelijk voor ondernemers
De gezamenlijke aanpak heeft geleid tot een complex beleid dat als redelijk richting de ondernemer wordt gezien. De geïnterviewde partijen benadrukken dat het beleid zowel redelijk als duidelijk moet zijn voor succesvolle implementatie. Hoewel er soms weerstand is tegen de implementatie van zero-emissiezones, erkennen de gesprekspartners dat de voorwaarden voor ondernemers realistisch en toereikend zijn.
De sector die communicatief bereikt moet worden, is breed en gevarieerd. De doelgroep omvat grote transportbedrijven, maar ook kleinere ondernemers die hun bestelauto af en toe gebruiken, zoals mkb’ers en zzp’ers in sectoren als bloemenwinkels. Gesprekspartners benadrukken dat deze ondernemers vertegenwoordigd worden door veel verschillende brancheorganisaties, wat de communicatie-uitdaging vergroot. Niet iedere ondernemer voelt zich aangesproken door algemene communicatie over ‘duurzame logistiek’. Daarom moeten taalgebruik en boodschap afgestemd worden op de specifieke context en behoeften van ondernemers. Volgens de gesprekspartners is effectieve communicatie, die rekening houdt met deze diversiteit, cruciaal.
De duidelijkheid van de regelgeving en bijbehorende communicatie is een aandachtspunt. De diverse overgangsregelingen, vrijstellingen en ontheffingen bieden maatwerk voor ondernemers. Het is cruciaal om ondernemers bewust te maken van deze mogelijkheden. Het rapport adviseert om in de laatste fase voor de startdatum extra nadruk te leggen op de implementatie en uitvoering van het beleid.
Rol ministerie van IenW
De invoering van de zero-emissiezones is in de eindfase. Het rapport adviseert tijdens de implementatie extra te focussen op doelgerichte communicatie en de oprichting van een centraal loket. Gedurende deze fase is er behoefte aan meer sturing en overzicht. Door de governancestructuur aan te passen, kan dit proces beter worden begeleid.
Er is een discrepantie geconstateerd tussen de oorspronkelijke rol van het ministerie van IenW zoals afgesproken in de UAS en de verwachtingen van de verschillende belanghebbenden. Hoewel het ministerie van IenW een faciliterende rol heeft, heeft het veel extra taken opgepakt. Er wordt verwacht dat het ministerie een regierol neemt en de programmasturing organiseert, wat echter niet direct haar verantwoordelijkheid is. Het rapport adviseert dat de partners gezamenlijk moeten beslissen om de programmasturing bij één partij, een uitvoeringsorganisatie of extern, onder te brengen.
Om de harmonisatie in de eindfase te waarborgen, is het belangrijk dat bestuurlijke betrokkenheid wordt versterkt en uitgedragen. Gemeenten en ondernemers hebben baat bij een stabiele overheid die vasthoudt aan de gemaakte afspraken en de spelregels niet verandert tijdens het proces.
Het tijdelijk en definitief Centraal Loket
Het ministerie van IenW werkt intensief samen met de RDW en de betrokken gemeenten aan het openen van een Centraal Loket. Via dit loket kunnen ondernemers ontheffingen aanvragen, die op gestandaardiseerde wijze zullen worden beoordeeld. Het RDW-loket wordt naar verwachting op 1 november 2024 gelanceerd in een eerste versie met de belangrijkste functionaliteiten.
Eerder is aan de Kamer gemeld dat gemeenten bereid zijn een rol te spelen in het proces van het ontvangen, beoordelen en uitgeven van ontheffingsaanvragen aan ondernemers. Daarom hebben gemeenten het initiatief genomen om vanaf 1 juli 2024 een tijdelijk loket in te stellen (via de gemeente Amsterdam). Dit tijdelijke loket biedt ondernemers de mogelijkheid hun ontheffingen eerder aan te vragen. Dit gebeurt in nauw overleg met betrokken partijen en dient als overbrugging naar het definitieve loket van de RDW.
Overnemen aanbevelingen
Het ministerie gaat de aanbevelingen opvolgen. Samen met betrokken partijen werkt het ministerie aan de implementatie van het beleid, waarbij gezamenlijkheid, programmasturing en het herijken van de governancestructuur centraal staan. De landelijke communicatiecampagne wordt geïntensiveerd.
Op 19 juni praat de Tweede Kamer in een rondetafelgesprek over zero emissie zones. Deelnemers zijn VNG, BOVAG, RAI Vereniging, Natuur en Milieu, Transport en Logistiek Nederland TLN, Stichting ONL voor ondernemers, MKB Nederland, Centrale vereniging ambulante handel, Kappa Koeriers en Ondernemersvereniging Citycentrum Zwolle. VNG gaf eerder al aan geen verder uitstel van de zero-emissie zones te willen.
Bron: Ministerie IenW