Onlangs kwam de uitvoeringsagenda Uitstootvrije Mobiliteit 2023-2026 uit. Het is een onderdeel van de aanpak van schone lucht in Amsterdam. Het pakket aan maatregelen wil uiteindelijk alle modaliteiten laten bijdragen aan een betere luchtkwaliteit en CO2-reductie. Deze week praat de gemeenteraad erover. Maar, eigenlijk zijn er nog zoveel vragen dat besluitvorming prematuur is.
De wethouder presenteerde ook plannen om de uitstoot van bussen, houtkachels en mobiele werktuigen op de bouw terug te dringen. Waarom het college niet een integraal plan voor schone lucht presenteert is onduidelijk.
Toch is er nog wel wat af te dingen op de plannen. Over de rol van verkeer bij luchtvervuiling is tegenwoordig veel meer bekend en de vraag is of zero emissie zones wel leiden tot minder luchtvervuiling. Het is in elk geval nog geen gelopen race.
Verkeer en luchtvervuiling: wat is de impact?
Er zijn veel bronnen van luchtvervuiling met elk hun eigen gezondheidseffecten. Het verkeer is een van de oorzaken. Helaas ontbreekt in de uitvoeringsagenda een overzicht van de huidige luchtkwaliteit in Amsterdam, de bronnen van luchtvervuiling (bijvoorbeeld industrie, huishoudens, luchtvaart, scheepvaaart en binnenvaart) en de bekende knelpuntlocaties.
TNO pleitte in 2022 voor een andere fijnstofaanpak. Het is essentieel om gericht en per locatie de soorten (ultra)fijnstof terug te dringen die daadwerkelijk het grootste effect hebben op de gezondheid. Generieke maatregelen werken niet.
Voor NOx geldt dat afhankelijk van de verkeersdrukte 40 tot 60% van de concentratie afkomstig is van het lokale verkeer. Dit kun je dus aanpakken met lokaal beleid.
De concentraties van het veel schadelijkere fijnstof (PM2.5 en PM10) bestaan voor slechts 10 tot 20% uit lokale bijdragen. Amsterdam voldoet bijna aan de WHO-advieswaarden uit 2005 en is hard op weg naar de nieuwe advieswaarden. De Amsterdamse cijfers over houtrook kloppen overigens niet met de GGD- en RIVM-cijfers.
In de uitvoeringsagenda staat (terecht) ook het verminderen van de CO2-uitstoot als doelstelling. Het gemotoriseerd verkeer (met varen en mobiele werktuigen) zorgt voor ongeveer 11 procent van de totale CO2-uitstoot van Amsterdam. Ik vraag me af hoe dat is gemeten of gemodelleerd? Hoe is de CO2 besparing berekend? En op basis van welke energiemix? Verplaatst de uitvoeringsagenda geen CO2 of andere emissies naar energieopwekking op basis van kolen of gas?
De vraag is ook wat de impact is van provinciale wegen, rijkswegen en rijkswaterwegen die door Amsterdam lopen op de luchtverontreiniging, de CO2 uitstoot en de volksgezondheid? Die valt buiten de aanpak van de gemeente Amsterdam.
De gemeente Amsterdam moet overigens bij de plannen de landelijke kaders volgen voor zero emissie zones voor vrachtverkeer, taxi en touringcars met overgangsregelingen, vrijstellingen en ontheffingen.
GGD waarschuwt voor teveel optimisme
Eerder waarschuwde de GGD voor optimisme over het effect van zero emissie zones op luchtkwaliteit. Volledig uitstootvrij verkeer leidt in Amsterdam tot 40% lagere NO2 achtergrondconcentraties. Voor fijnstof is de afname kleiner: voor PM2.5 gemiddeld 7 tot 8% en 4 tot 6% voor PM10. Volgens TNO zouden de afnames niet meetbaar zijn. Vooral de fijnstof veroorzaakt door banden, remmen en slijtage van asfalt zijn daaraan debet. Ook vallen koelmotoren buiten de regels en is handhaving op buitenlandse kentekens nog niet geregeld. De GGD pleit daarom voor minder verkeer.
Is er voldoende draagvlak?
In het tweede halfjaar van 2023 komt er een zienswijzeprocedure van het verkeersbesluit voor taxi, stadslogistiek, brom- en snorfiets, pleziervaart en de aanscherping van de milieuzone personenauto. Tegelijkertijd moet het ontheffingen- en vrijstellingenbeleid nog worden opgesteld. Dit biedt belanghebbenden de gelegenheid om te reageren.
“Ik vind het belangrijk om duidelijkheid en handelingsperspectief te bieden aan eigenaren”, aldus de wethouder op AT5. “Een zo breed mogelijk draagvlak voor de maatregelpakketten draagt bij aan de versnelling van de transitie naar uitstootvrije mobiliteit.”
De wethouder erkent ook de bezwaren van ondernemers die problemen ondervinden bij de overstap op elektrische voertuigen. Die zijn nog duur en door de transportbranche wordt gewaarschuwd dat er door netcongestie te weinig oplaadcapaciteit is. De energietransitie gaat niet over een nacht ijs.
Een verkeersbesluit tot invoering van een nul-emissiezone moet goed gemotiveerd worden. Uit de jurisprudentie blijkt dat veel gewicht wordt toegekend aan (milieukundige) rapportages van deskundigen ter onderbouwing van de met het verkeersbesluit te dienen belangen. Dat zal nog een uitdaging worden met de recente inzichten over luchtkwaliteit. En vergeet niet dat je met biodiesel/HVO de CO2 doelen bij stadslogistiek ook kunt behalen.
Kleine ondernemers worden mogelijk hard geraakt, hebben geen toegang tot lease of ‘faire’ financiering en kunnen de investeringen in laadinfrastructuur niet dragen. Tweederde van de bestelvloot zit bij kleine ondernemers. Zo moet de gemeente nadenken over een regeling voor nadeelcompensatie, waar (rechts)personen die onevenredig geraakt worden aanspraak op kunnen maken. Voor specifiek de taxisector zullen er eerst nog landelijke kaders moeten komen.
Terecht stelt Parool over de plannen: “De plannen om vanaf 2025 alleen nog uitstootvrij transport toe te staan binnen de Ring-A10 worden bijgesteld. Gevolg is dat de beloofde verbetering van de luchtkwaliteit pas na 2028 realistisch is”.
In de nationale Uitvoeringsagenda Stadslogistiek is afgesproken om in 2024 twee evaluatiemomenten te houden waarin beoordeeld wordt of de toegangseisen nog wel haalbaar zijn en indien nodig worden deze aangepast. Wat gaat dit voor de Amsterdamse plannen betekenen?
Helaas heeft wethouder Pels besloten om weer te investeren in 37 nieuwe dieselvrachtwagens voor de Amsterdamse afvalinzameling, omdat electrificering nog te moeilijk is. Dat is een slecht voorbeeld. Hoe serieus gaat de gemeente zelf om met de uitstootvrij ambities? Vrijblijvend?
Een probleem voor ondernemers in Amsterdam is dat met alle eisen die Amsterdam stelt aan voertuigen (gewicht, lengte en breedte) er nog nauwelijks tot geen aanbod is aan elektrische voertuigen.
Is er geld voor?
De voorbereiding en uitvoering van de Uitvoeringsagenda vindt plaats onder leiding van Team Uitstootvrije Mobiliteit. De voorgestelde activiteiten en maatregelen kunnen in 2023, 2024 en 2025 gedekt worden uit incidentele middelen uit het voormalig Stedelijk Mobiliteitsfonds voor Luchtkwaliteit, uit coalitiemiddelen voor intensivering Luchtkwaliteit en uit aanvullende Rijksmiddelen voor de uitvoering van de taken vanuit het Klimaatakkoord Mobiliteit, zoals het vormgeven en handhaven van uitstootvrije zones. Vooralsnog is er na 2025 een jaarlijks tekort van € 5,3 miljoen.
De meest aangewezen oplossing hiervoor is het betrekken van dit tekort bij het fonds stadsverbetering bij de eerstvolgende begrotingsronde, staat in de uitvoeringsagenda. Dekking is daarmee afhankelijk van de prioriteitstelling bij de inzet van de middelen uit dit fonds. Dat lijkt op een ‘open einde’?
Van zero emissie naar zero impact: minder is echt meer
De vraag of zero emissie zones goed zijn voor onze gezondheid is niet eenduidig beantwoord in de uitvoeringsagenda. Moeten we daarom dan maar stoppen met zero-emissie zones stadslogistiek? Natuurlijk niet… een schonere lucht is echt beter voor iedereen. Maar, de bijdrage van uitstootvrij rijden aan de klimaataanpak zou voorop moeten staan. De beste energie is energie die je niet gebruikt.
Nog beter is veel minder vrachtverkeer in woonwijken en binnensteden. Stadslogistiek moet niet alleen schoner, maar minder en veiliger. Naast met zero emissie zones moet de gemeente minder en veilige stadslogistiek reguleren, stimuleren en faciliteren. ‘Zero impact’ stadslogistiek heeft echt effect op onze brede welvaart.
Het is nu afwachten wat de nieuwe Amsterdamse agenda ‘Stedelijke logistiek’ hier gaat brengen en welke visie de wethouder heeft op de toekomst van mobiliteit in Amsterdam.
En de boodschap voor ondernemers? Net als bij EasyJet… lees bij reclames waarin ‘vanaf’ staat altijd eerst de kleine lettertjes en de bijsluiter.
Update 7 juli 2023:
De gemeente Amsterdam heeft de behandeling van de plannen voor de zero emissie zones uitgesteld tot na de zomer. De problemen met de knip op de Weesperstraat vragen nu veel politieke aandacht. Bovendien staan er nog veel technische vragen open. Dit betekent nog even onduidelijkheid voor het bedrijfsleven dat toch al lang op de definitieve aanpak zit te wachten.
Update 11 september 2023
De raad heeft op 7 september de uitstootvrije plannen besproken. Ondernemers krijgen een laatste kans om in te spreken over Amsterdamse nul-emissie zones. Van 11 september tot en met 23 oktober 2023 kunnen ondernemers reageren op het ontwerpverkeersbesluit nul-emissiezone bestel- en vrachtauto’s.
Walther Ploos van Amstel.