Onderzoeksjournalisten van Pointer melden: ‘Ongezonde lucht richt voor 18 miljard gezondheidsschade aan’. Niet verkeer en vervoer, of de industrie, maar de landbouw is de sector die met 7,1 miljard euro voor de meeste gezondheidsschade zorgt. Dat is mooie ‘clickbait’. Maar, is het ook waar?
De dataknutselaars leggen keurig op de website uit hoe ze ertoe zijn gekomen. De gebruikte (en interessante) bronnen, modellen en aannames lichten de onderzoekers overigens toe. Dan zouden mijn studenten met dezelfde aanpak tot dezelfde resultaten moet kunnen komen. De bijsluiter loopt echter dood in de melding ‘U heeft geen toegangsrechten voor deze pagina’. Je kunt de cijfers nu niet checken.
Maar, kloppen de aanpak en cijfers eigenlijk? Zijn de conclusies valide? En leven we straks allemaal acht maanden langer als we die sectoren sluiten? Of moeten we anders kijken naar onze leefomgeving en gezondheid?
Kloppen de emissiecijfers?
Voor de analyse maakten de onderzoekers gebruik van de Nederlandse emissieregistratiegegevens. Follow The Money concludeerde eerder over die data: de officiële Europese en Nederlandse emissieregistraties vertonen grote hiaten. De cijfers die de industrie moet aanleveren zijn onvolledig, worden berekend in plaats van gemeten en veel bedrijven en hele sectoren ontsnappen aan registratie. Dat maakt dat de uitstoot waarschijnlijk nog veel erger is. Klopt de wijzende vinger naar de landbouw dan nog steeds?
‘Het huidige systeem kent inderdaad een aantal knelpunten,’ reageren de ministeries van Economische Zaken en Infrastructuur en Milieu gezamenlijk op vragen van Follow the Money over de beperkingen van de Europese uitstootregistratie. ‘De Europese Commissie is na een evaluatie van mening dat de E-PRTR herzien moet worden,’ zegt de woordvoerder
Sommige sectoren betalen ook mee aan de ‘externe kosten’. Zo is het personenautoverkeer een netto betaler en betalen consumenten via hun ziektekostenverzekering ook mee. Die baten spelen een rol bij het de aanpak, net zoals bij fossiele belastingen.
Moet je niet regionaal kijken?
Blootstelling aan fijnstof leidt tot gezondheidsschade. Het huidige fijnstofbeleid is gebaseerd op het terugdringen van de totale massa fijnstof, maar levert sinds 2015 eigenlijk nauwelijks gezondheidswinst op. Niet elk fijnstofdeeltje heeft dezelfde gezondheidsimpact. De onderzoekers van Pointer keken niet naar regionale factoren.
TNO pleit voor een andere fijnstofaanpak. Het is essentieel om gericht en per locatie de soorten (ultra)fijnstof terug te dringen die daadwerkelijk het grootste effect hebben op de gezondheid.
Bijvoorbeeld het (ultra)fijnstof in Rotterdam komt relatief veel van bronnen verbonden aan de scheepvaart. Dat verschilt vanzelfsprekend aanzienlijk van het (ultra)fijnstof in bijvoorbeeld Eindhoven. Daarmee moet het beleid gericht op het terugdringen van het meest gezondheidsschadelijke (ultra)fijnstof verschillen per regio. Afhankelijk van de keuzes die overheden maken voor woningbouwlocaties, aanleg van wegen en de mate van verduurzaming van industrie en verkeer, zal de aan leefomgevingsfactoren gerelateerde ziektelast lokaal toe- of afnemen, zegt ook RIVM.
Hoe zit het met de gezondheid buiten- en binnenshuis?
Door de gezondheidsgevolgen van het inademen van ongezonde lucht sterven er jaarlijks 11.000 Nederlanders gemiddeld acht maanden eerder. Daarnaast is er maatschappelijke schade door jongeren met astma of andere longproblemen en ziektedagen die te maken hebben met aandoeningen die een relatie hebben met luchtvervuiling. Luchtvervuiling veroorzaakt 4% van de ziektelast in Nederland. Geen discussie: luchtvervuiling is ongezond. De onderzoekers hebben niet uitgelegd hoeveel van die gezondheidsgevolgen nu binnen hun scope viel.
Als de lucht volledig gezond zou zijn dan leven mensen die nu worden geboren uiteindelijk acht maanden langer? Dat is ten eerste een illusie; de lucht wordt nooit volledig schoon. Kritische medische wetenschappers stellen bovendien lastige vragen over de waardevolle of waardige kwaliteit van die extra maanden ouder worden?
De rechtstreekse relatie tussen de uitstoot van bedrijven (huishoudens en moeder natuur zelf) is een gecompliceerde. Experts wijzen al jaren op het belang van de luchtkwaliteit binnen voor de gezondheid van jongeren en mensen met longproblemen. In veel woningen is de luchtkwaliteit in de avonduren slecht door fijnstof dat vrijkomt tijdens het bakken en braden van eten of het gezellige open haardvuur. Ook het branden van kaarsen is een bron van fijnstof.
Er is steeds meer serieus onderzoek naar wat we echt inademen en wat dat met onze gezondheid doet. Professor Benjamin Barratt, Professor of Environmental Exposures and Public Health and Deputy Director of Imperial College is daarin leidend. Een genot om naar hem te luisteren (en te lezen).
Een andere kijk op de leefomgeving
Gelukkig doet RIVM serieus (en inspirerend) onderzoek. Onze leefomgeving kan zowel een negatieve als positieve invloed hebben op onze gezondheid. Ongeveer 4,5 procent van het totale gezondheidsverlies komt door een ongezonde leefomgeving, vooral door luchtverontreiniging en geluid. In stedelijke gebieden en vlakbij grote industriegebieden en vliegvelden zijn meer mensen ziek dan gemiddeld in Nederland. Schonere lucht zal in de toekomst minder ziekte veroorzaken, maar klimaatverandering juist meer, stelt RIVM.
Klimaatverandering zal meer hittegolven, droogte en extreme neerslag veroorzaken. Dat zorgt voor meer gezondheidsklachten, vooral bij ouderen, mensen met een chronische aandoening, zwangeren en (heel) jonge kinderen en andere infectieziekten voorkomen. Het pollenseizoen begint eerder en duurt langer, waardoor mensen langer last kunnen hebben van hooikoorts. Door meer uv-straling, door minder bewolking en meer zomerse dagen zullen waarschijnlijk meer mensen huidkanker krijgen.
Maar klimaatmaatregelen bieden ook kansen om de leefomgeving en gezondheid te verbeteren. Zo is vergroening van wijken nodig om hittestress te voorkomen en regenwater op te vangen. Een groene omgeving is ook goed voor de gezondheid: het stimuleert bewegen ontspannen en ontmoeten. Minder gebruik van fossiele brandstoffen zal de luchtkwaliteit verbeteren en daarmee ook de gezondheid. Vaker de fiets pakken in plaats van de auto of minder vlees en zuivel eten, zorgt voor minder uitstoot van broeikasgassen en is goed voor de gezondheid. Aandacht voor gezondheid bij klimaat- en ruimtelijk beleid is daarom essentieel, stelt RIVM.
Zet gerust een raam open
Is luchtverontreiniging slecht voor onze gezondheid? Absoluut. Maar, een aanpak met impact vergt echt een andere maatregelen. De stelling ‘Ongezonde lucht kost Nederland 18 miljard: landbouw grootste boosdoener’ is, ondanks de keurige rekensommen, te kort door de bocht. TNO stelt terecht dat je op een aantal slim gekozen locaties goed moet kijken naar de bronnen van (ultra)fijnstof, de samenstelling ervan moet meten en de te verwachten gezondheidseffecten eerst moet vaststellen. Er is maatwerk nodig.
Tenzij je vlak bij vervuilende industrie of een drukke snelweg woont, of in een buurt met veel pollen terwijl je last hebt van hooikoorts, is de buitenlucht schoner dan die binnenshuis. Zet gerust een raam open en geniet van het leven. En blijf kijken naar de leuke documentaires van Pointer. Maar, blijf zelf wel goed nadenken…
Walther Ploos van Amstel.