Wat is er mis met de nieuwe verkeersplannen voor de Amsterdamse van Diemenstraat?

De gemeente gaat de rijbaan en fiets- en voetpaden van de Van Diemenstraat aanpakken. Ze gebruiken de komende opknapbeurt ook om de straat veiliger en overzichtelijker te maken. Hiervoor hebben ze een nieuw ontwerp gemaakt waarover onlangs inspraak mogelijk was.

Er komen oversteekplaatsen bij. De gemeente richt de verkeerssituatie bij het Barentszplein anders in. En ze maken een nieuw fietspad in twee richtingen aan de noordkant van de straat. Ook komt er meer groen in de straat. Wat is er eigenlijk mis met die plannen?

De plannen zijn slecht bedacht

De plannen zijn symptomatisch voor de gebrekkige aanpak van verkeersplannen in Amsterdam. Hiermee heeft de gemeente de situatie niet ‘onder controle’ en maakt de situatie alleen maar onveiliger. En dat voor een van de belangrijkste doorgaande routes in Amsterdam.

De route is een van de drukste toegangsroutes van Amsterdam. Zie de verkeersprognose uit het Verkeersmodel Amsterdam voor alleen al voertuigen: 15.000 tot 20.000 per etmaal in 2035. In de ochtendspits zijn dat er 2.000 tot 3.000; waaronder OV-bussen, vrachtwagens en veel touringcars voor toeristen. Het fietspad hoort tot het Amsterdamse plusnet voor fietsen. Het Plusnet Fiets is het netwerk met de belangrijkste doorgaande fietsverbindingen die zeer intensief worden gebruikt.

Bewoners van de Pontsteiger, Van Diemenstraat en ouders van de Zeeheld school dringen al jaren aan op meer veiligheid rond de GBV-pont, de kruisingen bij de brug en de oversteek naar de Zeeheld school. Er zijn drie noodverbanden gelegd. Maar ondanks alle inspanningen bleef de straat een racebaan met een maximumsnelheid van 50 kilometer per uur.

In de drukke ochtendspits is de situatie nu al onhoudbaar, met fietsers die tegen het verkeer inrijden, door rood rijden en over de stoep rijden. Dat wordt met de plannen alleen maar erger. Geduw en getrek. Het is er druk, heel druk. En het past allemaal niet meer.

Wat ontbreekt, is een duidelijke beschrijving van de bestaande situatie 

Alleen tekeningen zeggen niets over de feitelijke situatie en het ruimtegebruik. De scope van het plannen is te beperkt. De plannen hebben grote invloed op het fietsverkeer dat vanaf de pont, de Spaardammerbuurt en uit de Houthaven moet oversteken. De scope zou minimaal de Pontsteiger, de brug, beide zijden van de Houtmankade en de Roggeveenstraat (de Zeeheld school) moeten omvatten. Die zitten nu ten onrechte niet in de scope van de plannen. [update: de projectleider meldde vandaag dat er later ook een plan komt voor deze onderdelen. Dat is vreemd vanwege de samenhang in het gebied]

Er is ook behoefte aan een kwantitatieve analyse van de huidige verkeersstromen: voetgangers (mobiel en minder mobiel, bewoners en bezoekers), OV-gebruikers, fietsers, voertuigen, vrachtverkeer, enz. De huidige analyse is te beperkt (het netwerk binnen de scope van de plannen is te klein) en er ontbreken gegevens over voetgangers, fietsers en voertuigen in de ‘onderbouwing’ (die lijkt te ontbreken!).

Ik heb de data van het fietsmeetpunt ‘De Ruyterkade’ opgevraagd bij NDW (centrale overheid). In de ochtendspits komen er op weekdagen tussen 7.00 en 10.00 uur 3.000 tot 3.500 fietsers voorbij. Tussen 8.00 en 9.00 uur zelfs 1.500 tot 2.000 fietsers. Een groot deel daarvan komt waarschijnlijk ook over de van Diemenstraat. Bij de ponten groeit in de spits het aantal overstekers met 200 tot 250%. Over voetgangers zijn, zoals gebruikelijk in Amsterdam, geen data.

Er is geen analyse van de huidige problemen

Verder ontbreekt een gedegen analyse van de huidige problemen op basis van ruimtenormen (zoals het beleidskader voor de voetganger), normen voor verkeersveiligheid (en analyse van ongevallen), oversteektijden, loopbaarheid (groentijden), inclusiviteit, en een onderzoek naar de huidige ervaringen van gebruikers. Wat is de urgentie van het onderhoud? Wat wil je met deze plannen precies oplossen? En is de beperkte scope van de plannen hiervoor voldoende? Het is onduidelijk.

De plannen hebben een grote invloed op het fietsverkeer dat vanaf de pont en uit de Houthaven moet oversteken—straks zelfs drie keer! Het lijkt erop dat de ontwerpers niet zijn komen kijken naar de chaos tijdens een drukke ochtendspits.

Wat is de probleemstelling voor het ontwerp? Wanneer is het ontwerp een succes?

Wat de plannenmakers willen bereiken, en voor welke belanghebbenden, blijkt nergens uit. Ook hier: tekeningen alleen zeggen niets. Bekijk de plannen eens door de ogen van een spelend kind, een minder mobiele oudere of de gehaaste fatbiker.

Er is ook geen risicoanalyse gemaakt van waterbedeffecten en ander onbedoeld gedrag dat het ontwerp uitlokt, zoals fietsers die zich nergens wat van aantrekken (gedrag is de onbesproken olifant in de kamer). Vrijliggende (tweerichtingen) en brede fietspaden maken fietsen niet noodzakelijk veiliger. Ze lokken hard rijden, gebruik van smartphone en roekeloos gedrag uit bij sommige fietsers.

De effecten van de maatregelen zijn niet uitgewerkt. 

Ik weet eigenlijk niet waar ik moet beginnen met mijn bevinden over het schetsontwerp.

1. Fietsers moeten straks drie keer oversteken bij Pontsteiger (waarvan één keer zonder verkeerslicht op een druk punt richting Houtmankade Oost). Natuurlijk gaan ze dat niet doen en massaal tegen het verkeer in over het smalle voetpad op de brug. Dat is onveilig.
2. De Zeeheld school wordt met de fiets onbereikbaar. De enige toegang straks is via een voetgangersgebied waar nu al veel ouders met de auto hun kinderen afzetten. Er is daar ook veel sluipverkeer van afvalvoertuigen in de ochtenden.
3. Wordt nu een snelheidslimiet van 30 km/uur overwogen?
4. De hulpdiensten vragen om doorstroming. Waarom komt de bushalte dan op de rijbaan? Die blokkeert straks de doorgang voor nooddiensten.
5. In een antwoord op een raadsadres over de ODE-brug stelden verkeersambtenaren dat een zebrapad over een tweerichtingsfietspad schijnveiligheid biedt. Waarom wordt hiervoor dan toch gekozen bij nota bene de oversteek naar de school?
6. Er is geen veilige oversteek voor voetgangers van Houtmankade oost naar van Diemenstraat noord.
7. Het geplande voorrangsplein lijkt goed onderbouwd, maar de effecten op het netwerk bij de Pontsteiger zijn niet berekend. Je kijkt enkel naar een deel van de totale ‘reis’. Ik voorspel dat de extra oversteken bij Pontsteiger voor meerdere minuten vertraging gaan zorgen in die ‘reis’. Of zebrapaden op het voorrangsplein hier echt veilig zijn, betwijfel ik. Bovendien is alleen gekeken naar het effect op reistijd en doorstroming. Niet op verkeersveiligheid en beleving. Is snelheid heilig
8. Komend vanaf Silodam moet je fietsers van rechts voorrang geven. Van links zouden fietsers voertuigen vanaf de Silodam voorrang moeten geven. Dat gaat op een tweerichtingenfietspad niet werken natuurlijk. Op hetzelfde moment moeten voertuigen op de doorgaande baan voertuigen vanaf de Silodam (komend van rechts) voorrang geven. Maar, die staan daar vast op de Silodam door de kruisende fietsers en om voorrang te geven aan de voetgangers op het zebrapad. Dat gaat niet werken. Zonder verkeerslichten wordt dit een ramp. Er is ook nauwelijks ruimte voor auto’s op het voorrangsplein die, komend van de Silodam, voertuigen van rechts komend van de van Diemenstraat voorrang moeten geven. Dat gaat irritatie geven. Als je thuiskomt dan is terug naar Silodam ook weer een kamikaze-actie. Opmerkelijk is dat voetgangers daar een zebrapad krijgen en fietsers met haaientanden geen voorrang krijgen bij de oversteek over de van Diemenstraat. Hoe onduidelijk wil je het maken? Opmerking: de Fietserbond adviseerde in augustus 2023 de situatie nog verder aan te passen en hier een uitritconstructie te maken.
9. Om voetgangers te beschermen, is een verhoogde, niet-vergevingsgezinde stoeprand nodig bij de van Diemenstraat langs het fietspad. Komt deze er? Waarschijnlkijk niet gezien de normen binnen Puccini.
10. Waarom is niet gekozen om het tweerichtingsfietspad aan de noordzijde te leggen? Dat is veel logischer vanuit het perspectief van fietsers (vanwege de smalle brug). Zonder verkeersdata over fietsersstromen (op verschillende momenten van de dag) is het ontwerp nu niet te beoordelen.
11. Wordt overal voldaan aan de minimale breedte van 2 meter voor de stoep? Uit de tekening blijkt dat dit niet het geval is. Soms is de stoep zelfs helemaal verdwenen door de trappen die toegang geven tot de panden aan de van Diemenstraat (noord) en een horecaterras op het Barentszplein.
12. Het advies van Fietsersbond (als betrokkene bij het ‘toetsteam‘) over de plannen voor de Diemenstraat is gebaseerd op een enkele schouw om ‘s middags 1 uur bij alleen bij het Barentszplein. Dat is het rustige moment van de dag.
13. Cliëntenbelang Amsterdam (CBA) en Voetgangersvereniging Nederland (VVNL), als betrokkene bij het ‘toetsteam‘, is niet om advies gevraagd. Dat is vreemd.
14. Waternet gebruikt de stoep bij de brug voor het parkeren van voertuigen van personeel (overigens met ontheffing), waardoor er nu al weinig ruimte is.
15. Wordt de uitvoering klimaatbestendig gedaan? Nu staan de straat en de fietspaden vaak blank na regen.

Tijdens de werkzaamheden

Tot slot, wat betekent de uitvoering van de plannen voor de bereikbaarheid tijdens de ‘verbouwing’ en de overlast voor de buurt? Het ontwerp bepaalt mede de tijd die nodig is voor de uitvoering en de hinder door de werkzaamheden.

De laatste jaren viel met name buslijn 48 uit door wegwerkzaamheden op de route. Welke garanties zijn er dat openbaar vervoer van en naar de haltes Barentszplein, Houtmankade en Pontsteiger mogelijk blijft.

Het is jammer dat de plannen niet eerst zijn besproken met een kleine groep betrokken buurtbewoners. Zij vragen al jaren om maatregelen en worden nu geconfronteerd met dit slechte plan. Zij kennen als geen andere de lokale situatie.

UPDATE:

Eerlijke participatie? Blunder met participatieplan

De participatie van dit project vindt plaats tijdens de overgang van de oude en nieuwe gemeentelijke verordeningen: tot 15 september gold de inspraakverordening. Vanaf deze datum de participatieverordening. De gekozen werkwijze past binnen beide. Door een participatieplan op te stellen en bestuurlijk te laten vaststellen is voor 15 september al in de geest van de participatieverordening gewerkt. Het paste op dat moment ook goed binnen de vigerende inspraakverordening die aangeeft dat ook voor andere vormen van participatie mag worden gekozen dan inspraak.

Op respectievelijk 17 juni en 24 juni is de participatieaanpak voor de Van Diemenstraat geagendeerd bij stadsdeelbestuurder Ester Fabriek en daarna ter vaststelling voorgelegd aan het Dagelijks Bestuur Stadsdeel west. Deze stukken zijn toen vastgesteld en daarmee openbaar [overigens nergens te vinden]. Voor de volledigheid – en in lijn met de nieuwe participatieverordening – zal het team deze ook nog publiceren op de projectpagina Van Diemenstraat: onderhoud – Gemeente Amsterdam en Open.Amsterdam. Dat is dus laat.

De invloed op het ontwerp is door de bepalende kaders en uitgangspunten onvoldoende om te spreken van meebepalen of meewerken (zogenoemde trede 3 en 4). Trede 2, reageren, sluit daarom het beste aan op de mate van invloed, zegt het projectteam. Wel kunnen bewoners adviseren over een aantal variabelen in het ontwerp.

[update projectteam 16 oktober: Ten onrechte zijn wij ervan uit gegaan dat het participatieplan is gepubliceerd tegelijk met het besluit op de stadsdeelpagina. Dit is te wijten aan een gemist vinkje in het publicatieproces. Het was uiteraard nooit onze intentie om dit document niet beschikbaar te stellen. Wij hebben het participatieplan al eerder naar je gestuurd en deze week wordt het alsnog op open.amsterdam gepubliceerd. Dat is inmiddels gebeurd].

[update 5 november stadsdeelbestuur. Tijdens vergadering SDC Stadsdeel West is aangekondigd dat er mogelijk toch een uitbreiding van de scope komt van de herinrichting van de van Diemenstraat. Er is geld aangevraagd bij de centrale stad en Vervoerregio om een veilige en duurzame oplossing uit te werken bij Westerkeersluis brug.]

Er komt een klankbordgroep

Vanwege het grote aantal reacties op het ontwerp en het instellen van de klankbordgroep, die optioneel was opgenomen in het plan, gaat de gemeenten het participatieplan aanpassen. Een gewijzigde participatieaanpak en proces zal later dit jaar op de website geplaatst worden. Zij denken aan enkele gesprekken met de klankbordgroep als spreekbuis namens de buurt, waarna ze de mogelijke aanpassingen op het ontwerp bespreken met de bestuurder en terugkoppelen naar de buurt.

Er loopt dus voor de Van Diemenstraat geen formele inspraak in de zin van de oude inspraakverordening en dit is om die reden niet gepubliceerd op de inspraakpagina, ondanks dat het project al meer dan een jaar loopt. Het uitgangspunt van de nieuwe participatieverordening is om de vorm van participatie zo goed mogelijk aan te laten sluiten bij het voorgenomen beleid of project en meer betrokkenheid vanuit de buurt te realiseren met directe betrokkenheid. Zoals hierboven aangegeven was dit ook al mogelijk onder de vorige verordening.

Er komt dus ook geen formele nota van beantwoording, maar er komt wel een helder overzicht met alle vragen en antwoorden, zodat de gemeente op een transparante manier het gesprek kunnen voeren met de buurt en de bestuurder. De participatieverordening noemt dit het participatieverslag.

Bijeenkomst op 1 oktober: verdeel, verwar en beheers

De gemeente hield een inloopbijeenkomst op dinsdag 1 oktober. Je kon dan in gesprek met het projectteam en uw reactie geven. Of laat je mening hier horen. Ik vind persoonlijk overigens de avond prematuur en een verspilling van de tijd van betrokkenen… het plan moet terug naar de tekentafel.

Bewoners mailden mij na afloop. Bijzonder dat tijdens de inloopbijeenkomst werd gezegd dat er geen geld is voor een beter ontwerp… alsof er een prijs is voor verkeersveiligheid. Het was het bekende verdeel, verwar en beheers. Schandalig dat de ambtenaren geen verslag willen maken van de inloopbijeenkomst. Zo organiseer je geen burgerparticipatie.

Mijn raadsadres over dit verkeersplan staat nu op de agenda van de gemeenteraad.

Walther Ploos van Amstel.