Met meer inwoners en bezoekers ontstaat meer behoefte aan mobiliteit. De gemeente neemt daarom maatregelen om efficiënter met de openbare ruimte om te gaan. Deelmobiliteit (de verhuur van vervoermiddelen) kan hierin een rol spelen. Het is een alternatief voor het eigen autobezit en autogebruik en het kan de reikwijdte van het openbaar vervoer vergroten, volgens de gemeente Amsterdam.
De afgelopen jaren experimenteerde de gemeente Amsterdam met huurauto’s, (elektrische) huurfietsen, huurbakfietsen en elektrische huurscooters, en is er een stadsbrede autoverhuurvergunning gekomen voor deelauto’s. De lessen die de gemeente heeft geleerd vormen de basis voor nieuw beleid in de Nota Deelvervoer 2023. De inspraak loopt tot 23 mei 2023. Toch is er nog wel wat op te merken bij de plannen.
De stand van zaken
Hoe gaat het met deelmobiliteit en deelvervoer, of huurmobiliteit, in Amsterdam? Mijn conclusie:
- Deelauto’s: twijfelgeval.
- Deelfietsen bereiken de doelgroep niet en concurreren met andere aanbieders.
- Deelscooters zijn de commerciële winnaar.
De wethouder schrijft “De komende vier jaar gebruiken we om te werken aan de verdere ontwikkeling van deelvervoer en willen we ervoor zorgen dat het beschikbaar en bereikbaar is voor alle Amsterdammers.”
Ik neem aan dat onder bereikbaar ook wordt verstaan betaalbaar? Dan ontbreekt in de nota de concrete aanpak die de gemeente kiest om dit te bereiken. Ook zijn er geen SMART doelstellingen voor het beleid en latere evaluatie van de uitvoering. Hoe bepaal je dan succes?
Er is meer informatie nodig om te bepalen in hoeverre en in welke mate de verschillende vormen van deelmobiliteit een bijdrage leveren aan het realiseren van de beoogde doelen op het gebied van leefbaarheid, bereikbaarheid en duurzaamheid. De resultaten van de afgelopen twee jaar dienen, volgens de gemeente, daarom vooral om van te leren en de vergunningsvoorwaarden voor het aanbieden van deelmobiliteit aan te scherpen. De gemeente blijft terecht investeren in onderzoek. Maar, de hypothesen en doelstellingen ontbreken en een link met de Amsterdamse kennisinstellingen is er niet bij dit onderzoek.
Autoverhuur
Bij deelauto’s is het tipping-point nog niet bereikt. Er is een lichte dip te zien in het aantal gereden kilometers in het begin van 2020 tijdens het begin van de coronapandemie, maar al snel werd de groei ingezet. Hoe de gemeente een ‘doorbraak’ bij deelauto’s gaat bereiken is een spannende vraag voor de komende jaren. Het blijkt niet uit de plannen.
Wat opvalt zijn de verschillen tussen de deelauto’s met een vaste standplaats en de free–floating deelauto’s. De deelauto met een vaste standplaats wordt gemiddeld minder dan een keer gebruikt per dag (0,7 keer) en wordt gebruikt voor gemiddeld lange afstanden (63,4km). De free–floating deelauto wordt meerdere malen per dag gebruikt (1,9 keer) met een gemiddelde ritlengte van 13,2 kilometer. Ze staan gemiddeld 90% van de dag geparkeerd, maar worden wel vaker van parkeerplek gewisseld.
Gebruikers van de deelauto met een vaste standplaats geven vaker aan de reis niet te hebben gemaakt of de trein te pakken. Gebruikers van de free–floating deelauto pakken vaker de eigen auto, de taxi en het stedelijke openbaar vervoer.
In de evaluatie ontbreken peer-to-peer aanbieders als Snappcar en Buurauto. Dat is vreemd. Spelen die geen rol van betekenis? In andere Nederlandse onderzoeken worden deze wel meegenomen. Ook is niet gekeken naar de rol van taxi en doelgroepenvervoer (AOV) bij deelvervoer, waarover later meer.
Huurscooters
Huurscooters zijn succesvol. Met per maand meer dan 45.000 unieke gebruikers bij Felyx en Check is de deelscooter een aantrekkelijk vervoersmiddel voor een groeiende groep Amsterdammers en bezoekers. Het aantal ritten per dag is gestegen van 3.000 in het najaar van 2020 naar rond de 6.000 sinds de zomer van 2021. Dat is op een totaal van 1,9 miljoen ritten per werkdag door bewoners van, naar en in Amsterdam een relatief laag aantal. Met een totaal van 43.000 ritten per werkdag met de brom-en snorfiets is het een aanzienlijk deel.
Door de beperkte beschikbaarheid van gereguleerde scooterparkeerplaatsen in de stad vergroot de toename van deelscooters het risico van hinder in de openbare ruimte. Het is onbegrijpelijk dat nu al meer ruimte wordt gegeven voor deelscooters op de stoep terwijl het beleidskader ‘Ruimte voor de voetganger’ nog steeds niet is vastgesteld.
Het gebruik van de deelscooter heeft een positief effect op minder autoritten in de stad, volgens de gemeente. Van de gebruikers geeft 60% aan dat dat het aantal eigen autokilometers is afgenomen nadat ze de deelscooters zijn gaan gebruiken. Ongeveer de helft van de gebruikers geeft aan dat de kans dat ze binnen drie jaar een auto aanschaffen kleiner is geworden.
Huurfietsen
Een deelfiets wordt gemiddeld maar 0,50 keer per dag gebruikt. De gemiddelde ritduur is ruim 4 uur. Dit is een opmerkelijke tijdsduur voor fietsgebruik, zegt de gemeente. Dit duidt op het gebruik van de deelfietsen door dagjesmensen, toeristen of expats en niet door inwoners van Amsterdam of forenzen. Waarom de gemeente hiermee dan toch door gaat is niet duidelijk.
De deelbakfietsen doen het steeds beter; een kansrijk initiatief. Er zijn 1.630 actieve gebruikers van een deelbakfiets in Amsterdam. Een deelbakfiets werd in de eerste helft van 2022 gemiddeld 1,27 keer per dag gebruik en de gemiddelde huurperiode is 3,5 uur. Gebruikers doen het om meerdere mensen mee te kunnen laten rijden, veel spullen te vervoeren en zo geen eigen auto nodig te hebben. Jammer is dat niet meerdere aanbieders een kans krijgen in het nieuwe beleid.
Taxi
Taxi is de ultieme vorm van deelmobiliteit. Waarom is taxi niet meegenomen in de plannen? De taxi speelt een belangrijke rol in de mobiliteitsketen. Hoewel er uitdagingen zijn, zoals veiligheid en toenemende concurrentie, hebben veel bedrijven stappen ondernomen om deze uitdagingen aan te pakken en zich aan te passen aan de veranderende behoeften van hun klanten. Als consument kunnen we ervan uitgaan dat de taxi-industrie nog vele jaren een belangrijk onderdeel zal blijven van ons dagelijks leven en dat we kunnen blijven rekenen op de diensten die de sector biedt.
Wat mag het kosten?
De gemeente maakt kosten voor het aanbieden van deelvervoer (zoals de aanleg van voorzieningen, gratis parkeren, het promoten van het aanbod en veel tijd van ambtenaren) en daar staan beperkte inkomsten tegenover (kosten van de vergunning).
De gemeente schrijft in een eerdere evaluatie: “We hebben wel een goede samenwerking met de aanbieders kunnen opbouwen om gezamenlijke afspraken te maken”.
De vragen die bij de eerdere evaluatie niet worden beantwoord zijn: Hoeveel heeft de ondersteuning van de deelaanbieders gekost? Welke risico’s loopt de gemeente met de afspraken die met de aanbieders zijn gemaakt? En hoe krijgen nieuwe initiatieven een eerlijke kans? Is de vervoersarmoede minder geworden? Bereiken we de beoogde doelgroepen? In de nota ontbreken het budget en de ambtelijke middelen en een overzicht van de subsidies en indirecte ondersteuning van aanbieders. Dan is het lastig om een oordeel te vormen over de de plannan.
De gemeente heeft, zoals voorgesteld in deze nota, binnen de vergunningen en ontheffingen ook minimale sturingsmogelijkheden, zoals op de prijsstrategie van de aanbieder, de klantenwerving door de aanbieder en de spreiding van voertuigen over de stad. Is dat wenselijk? In hoeverre hebben de aanbieders vrij spel?
Hopelijk gaat de evaluatie, en de discussie in de raad, ook over de rol van private partners. Hoe voorkom je dat opportunistisch gedrag van die private partners de mooie mobiliteitsambities verstoren en de bewoners met de ‘gebakken peren’ blijven zitten als private partners plotseling stoppen (zoals onlangs GoSharing)?
Tenslotte
In de vergadering van de gemeenteraad van 26 januari 2023 heeft de raad bij de behandeling van de Rapportage deelmobiliteit 2022 de volgende moties aangenomen:
- Motie 10 van de leden Koyuncu (Denk) en Asruf (PvdA): maak een einde aan de toeslag voor gebruik van deelmobiliteit in Zuidoost en Noord.
- Motie 27 van het lid Asruf (PvdA): onderzoek naar kosten deelvervoer.
- Motie 51 van het lid IJmker (GroenLinks): niet alleen huren, ook echt delen mogelijk maken.
- Motie 52 van de leden IJmker (GroenLinks), Boomsma (CDA) en Asruf (PvdA): belofte van deelscooters waarmaken.
- Motie 53 van de leden IJmker (GroenLinks) en Moeskops (D66): Rapportage deelmobiliteit 2022.
Ik reken erop dat de gemeente de antwoorden op de terechte vragen van raadsleden meeneemt in de nota van beantwoording.
Updates
De nota van beantwoording is verschenen. Helaas geeft de nota weinig echte antwoorden. Pijnlijk is de opmerking over ruimte voor de voetgangers: “Met het nieuwe kader ‘Ruimte voor de voetganger’ als uitgangspunt zou het vrijwel onmogelijk zijn om in de binnenstad van Amsterdam deelscooters aan te bieden buiten enkele parkeervakken. Het college maakt de afweging om hierbij vooralsnog de transitie naar deelvervoer voorop te stellen”.
Naar aanleiding van de adviezen van met name de stadsdelen Centrum, Zuid en Oost hecht het college er aan toe te lichten dat met de Nota Deelvervoer 2023 ten aanzien van de deelscooters een geleidelijke systeemwijziging wordt ingezet. Van een volledig free-floating (overal parkeren) systeem met een aantal verbodsgebieden wordt de komende jaren toegewerkt naar steeds meer inpassing van het parkeren in de openbare ruimte. Hiervoor wordt gewerkt aan de realisatie van hubs en scooterparkeervakken.
In de pilot dedicated parkeervakken (conform motie 130.22 lid Ernsting, ‘deelscooters niet meer op de stoep’) zijn nu de eerste ervaringen opgedaan. Er zijn 15 autoparkeerplekken tijdelijk opgeheven voor scooter parkeren (privé en gedeelde scooters). In de gebieden rondom de scootervakken is het free-floating parkeren opgeheven. Voor de gebruiker is het wennen aan dit nieuwe systeem. Bij de uitrol van hubs en scootervakken verder in de stad zullen de ervaringen uit de pilot (vergroten van de vindbaarheid, fysiek onmogelijk maken voor parkeren van auto’s en tegengaan van geluiden van deelscooters) moeten worden meegenomen om het gebruik en inpasbaarheid in de omgeving te verbeteren. Met het afschalen van het free-floating parkeren wordt meer ruimte op de stoep gecreëerd.
Technische vragen
Koppelen aan openbaar vervoer
Op 17 juli 2023 heeft de wethouder technische vragen van raadsleden beantwoord. Over de koppeling met het openbaar vervoer schrijft de wethouder: “In het bestuursakkoord heeft de Vervoerregio, concessieverlener van het OV, aangegeven dat zij wil werken aan Publieke Mobiliteit. Hierin wordt een rol voor zowel OV als deelmobiliteit als flexibele vervoersdiensten beschreven. Er wordt in het bestuursakkoord niet gezegd dat OV het uitgangspunt is. Het college schrijft in de Nota Deelvervoer 2023: “Deelmobiliteit zou in de toekomst mogelijk ook middels een concessie kunnen worden uitgegeven. Dit biedt kansen voor bedrijven om, aanvullend op de traditionele ov-diensten, een breed scala aan mobiliteitsdiensten aan te bieden. Daarmee vormt deelvervoer een meer integraal onderdeel van het mobiliteitsnetwerk en kan het openbaar vervoer aanvullen en daarmee versterken.”
De onderlinge verhoudingen tussen de vervoersvormen worden nog nader bepaald. Gebruiksgemak en bereikbaarheid voor iedereen zijn leidend. OV is wettelijk duidelijker geregeld dan de andere vervoersvormen binnen Publieke Mobiliteit. Het lijkt niet mogelijk dan wel zinvol om OV en deelmobiliteit als een gezamenlijke concessie te verlenen. De Vervoerregio is op dit moment bezig met een onderzoek naar welke organisatievorm het meest geschikt is om deelmobiliteit regionaal te organiseren. Een mogelijke concessievorm als optie is onderdeel van dit onderzoek.Kortom, neen, gaan we niet doen.
Deelscooters hebben voorrang op voertgangers
Verrassend is opnieuw de opmerking over STOMP: “Wel volgt Amsterdam het STOMP-principe. STOMP staat voor Stappen, Trappen, OV, MaaS (waaronder deelvervoer) en tenslotte de privéauto. Met het STOMP-ordeningsprincipe geeft Amsterdam prioriteit aan duurzame vormen van mobiliteit (lopen, fietsen en het openbaar vervoer) en minder aan de privéauto”. Intussen kiest het beleid voor een ander standpunt. Het college maakt de afweging om hierbij vooralsnog de transitie naar deelvervoer voorop te stellen en nie de voetganger.
Veilig gebruik en minder hinder?
Welke maatregelen worden getroffen om hinder van deelscooters omlaag te brengen, en veilig gebruik van deelscooters te stimuleren? Er wordt in de nieuwe vergunninguitvraag voor deelscooters ingezet op spreiding door het vragen naar een spreidings- en herverdelingsplan. Inschrijvers leveren een spreidings- en herverdelingsplan aan. Inschrijvers die aangeven hoe ze zorgen voor een blijvend en structureel aanbod in Noord, Nieuw-West, Zuidoost en Weesp krijgen bij de aanvraag meer punten toegekend. Bij meer inschrijvers verhoogt dit de kans op de vergunning. Verder is de gemeente continu in gesprek met de aanbieders om overlast te verminderen. Zo zijn de aanbieders verplicht om foutgeparkeerde voertuigen weg te halen. Gebieden met smalle stoepen (<1,50m) worden uitgesloten van parkeren. In het centrum en de Pijp werken we toe naar betere inpassing in de openbare ruimte, samen met het stadsdeel, en schalen zo freefloating af. Er zijn op dit moment al een aantal gebieden waar het verboden is om de scooter te parkeren, deze worden uitgebreid in de toekomst. Daarnaast zijn er gebieden waar alleen geparkeerd mag worden in scootervakken. Zie voor een uitgebreidere toelichting hoofdstuk 3 paragraaf 4.5 in de Nota deelvervoer 2023 (‘Het vermijden van parkeerhinder’). Samen met de aanbieders ontmoedigen we drankgebruik alvorens op de scooter te stappen, door te waarschuwen in de app en door het oplossen van puzzels in de app om te testen op alertheid. Daarnaast wordt samengewerkt met de veiligheidsexperts van Team Alert. Inschrijvers leveren een veiligheidsplan aan met maatregelen om te sturen op optimale veiligheid van de gebruiker en andere weggebruikers. We onderzoeken samen met de aanbieders mogelijkheden om alcoholmisbruik te verkleinen (o.a. alcoholslot). Ook is het net als bij andere voertuigen de verantwoordelijkheid van de bestuurder om veilig de weg op te gaan
Walther Ploos van Amstel.